ראידה אדון, אישה ללא בית, מוזיאון תל-אביב לאמנות, יולי 2014 (אוצרת , קטלוג - ערבית, עברית, אנגלית)
אישה יוצאת לחפש בית. היא נדה ברחבי ארץ, בהרים מושלגים, במדבר, ביערות, לאורך חופי ים. [1] מחפשת מקום להניח את מיטתה, מחסה לגופה השברירי, עוגן. היא נעה בארץ ללא ארץ, במקומות חסרי אפיון מקומי, חסרי זהות מוגדרת, אף כי רוח המזרח וצליליו שורים עליהם. [2] ומקום הולדתה הערבי, הקדום, רק הוא מזוהה ומוכר. במסעה היא זקופה, נחושה, דוחפת מיטה, מחפשת את ביתה. כמו מקהלה בטרגדיה היוונית נלווה אליה קהל בחיפושיה, בשיטוטה, באובדנה. לעתים הוא צועד בעקבותיה, לעתים מתייצב בחזית ונושא אותה שכובה במיטתה, במנוחתה, ברפיונה. אישה יוצאת לחפש את ביתה בארץ מסוכסכת, רווית קונפליקט. זהותה התעצבה בסמטאות העיר העתיקה שבה נולדה, סמטאות הזוכרות את כאבה של העיר ואליהן היא חוזרת. [3] היא נקרעת בין שני עולמות, שתי זהויות. היא חיה בין שתי חברות השזורות וארוגות זו בזו, אך למעשה מתקיימות זו לצד זו בקונפליקט תמידי. הן שתיהן שלה ובשתיהן היא מרגישה שונה. לא שייכת. גם גופה נסוג ממנה. ננטש. היא זרה במולדתה, זרה בקהילתה, זרה בגופה. אישה נושאת ביוגרפיה כפולה, חצויה, מסתורית, [4] יוצאת לחפש אחר זהותה. היא כותבת מאה וחמישה מכתבים לחברה שעצבותה וערירותה מוצאים נתיב ללבה. מהם היא יוצאת למסעה, ובתוכם היא שוזרת את חלומותיה, פחדיה, חיפושיה, בדידותה. צועקת את זרותה. היא מחפשת אחר מקום שבו תוכל להניח את מיטתה; מיטה שבסדיניה נספגו זיעתה, סיוטיה, סודותיה, חלומותיה, מאווייה, תשוקתה, ניכורה. היא נדה במדבריות צחיחים, בפסגות הרים מושלגים, ביערות צפופים. לבסוף הים, מקום מפלט. אין לו קרקע יציבה, בסיס, גליו סוחפים. זוכר הוא כאב ואסון. אך עוצמתו מהפנטת, נוסכת כוח, ובו היא משכנת את מיטתה. ולצדו נכרת הבור. וההולכים צועדים כמו בתהלוכת אבל, והשירה הדוויה מלווה אותם, ואותן – את שתי זהויותיה. "אנחנו מחפשות מקלט. לבסוף אנו מגיעות אל הים. ההמון שפגשתי בדרכי מצטרף לחיפושי. הם נעצרים ונשארים מאחור. אנחנו הולכות אל הים, נכנסות אל תוך המים, ונבלעות בין הגלים. ההמון נעלם ועל החוף השומם נותרים רק עקבות גלגלי המיטה כמו פסים של מסילה, על החול." [5] אישה ומיטה וקהל – נעה בין קצוות. נשים קשות-יום מיריחו, אוכלות תפוח בתאווה, מישירות מבט למצלמה, מתריסות, מנכיחות את כוחן, מתמרדות כנגד המוסכמות; [6] מולן, נשים בשמלות שחורות ארוכות קשורות זו לזו, כבולות, אסורות לדת ולהיסטוריה; [7] ואחרות, מקוננות – את העבר, את ההווה. אישה גוזזת את שערה, את תפארתה, באבלה. אחרי כן, תלויה על החומה, צלובה. ובמרחב הדתי, הטעון והמרובד, היא מערערת לעתים על התפקוד המגדרי ומתקינה כסות חדשה. האישה היא הצלובה, האישה היא הגוזזת את מחלפות ראשה (ולא ראשו) במהלך רב עוצמה, האישה אינה זקוקה לנחש כדי לעמוד על דעתה. אישה נעה בין עיר הולדתה לעיר מגוריה. עאכא, כור מחצבתה, ארוגה בחיפושיה – החומה, סמטאות העיר, אולמות האבירים, הים, וחאן אל-עומדן הנאבק על שימור זהותו הפלסטינית. ומולה – יאפא, ביתה הנוכחי, כלה העולה מן הים ורוקמת עמה את הזיותיה. היא חולמת את הסצנות, אחר-כך רושמת אותן, ולבסוף מצלמת. כמו לוכד החלומות היא מובילה את הצלם, את השחקנים ואת הצופה בעקבות חזיונותיה וחייה, אולי מבקשת להתאחד בחזרה עם גופה, או שמא לפורר את זרותה, לפוגג את הניכור.
רונה סלע, תל-אביב, מאי 2014
אישה ללא בית הינה תערוכת היחיד המוזיאלית הראשונה של האמנית והשחקנית ראידה אדון.
הערות 1. הסצנות, דימויי הנוף והאסתטיקה מזכירים, במידת מה, כמה מעבודותיה של האמנית האיראנית שירין נשאט. יש הרואים בעבודתן של אמניות נוספות – כמו פרידה קאלו ומארינה אברמוביץ – קשר לעבודתה של אדון, אף שאדון מציינת שלא הושפעה מעבודתן של השלוש. 2. מוסיפה לכך המוזיקה הטורקית המתנגנת לעתים ברקע. 3. ראו גם עבודתה של אדון מעבר לחומות (2005). 4. לאדון שורשים יהודיים בעבר הרחוק של משפחתה, וכן קשרים קרובים בהווה. יחד עם זאת, ההיסטוריה שלה ושל משפחתה מלאה חורים, ורב בה הנסתר על הגלוי. 5. כל המידע נלקח מתוך שיחות ותכתובות שהתקיימו עם אדון בחודשים שקדמו לפתיחת התערוכה. 6. אדון ציינה כי בעת שצילמה את הסצנה, ניסו חיילים ישראלים למנוע את הצילום – על כל הסמליות שבכך. 7. הסצנה מתכתבת, באופן מסוים, עם עבודתה של אדון פסאתין (2002).
امرأة دون بيت
امرأة تخرج لتبحث عن بيت: تطوف أنحاء البلاد، في الجبال المُغطاة بالثلوج، في الصحارى والغابات، وعلى طول شواطئ البحر . تبحث عن مكان تضع فيه سريرها، مأوىً لجسدها الهشّ، مرساةً. إنها تجول في بلد بدون بلد، في أماكن لا تحمل أيّ ميزة محليّة، لا تحمل هويّة مُعرّفة، مع أنّ روح الشرق ونغماته تحلّق فوقها. ومسقط رأسها العربيّ، الأول، هو المكان الوحيد المُعرّف، المألوف. تسير في رحلتها بقامة منتصبة وبإصرار تدفع بسريرها، تبحث عن بيتها. وكما هي الحال مع الجوقة المرافقة للتراجيديات اليونانية، يرافقها الجمهور في رحلة بحثها وتجوالها وضياعها. نراه أحيانًا يتبع أثرها، وأحيانا نجده في المقدمة، يحملها وهي مستلقية على سريرها، بارتخائها وضعفها. امرأة تخرج لتبحث عن بيتها في بلاد تمزقها الصراعات والنزاعات. صُقلت شخصيتها في أزقة البلدة القديمة التي وُلدت فيها، إنها الأزقة نفسها التي تتذكّر وجع المدينة، وإلى نفس الأزقّة تعود. إنها تتمزق بين عالميْن، هويتيْن. تعيش في مجتمعين متداخلين ومتشابكين، لكنهما في حقيقة الأمر في صراع أبديّ. إنها تنتمي للمجتمعيْن، في كلاهما تشعر بأنها غريبة، غير منتمية. جسدها أيضًا يبتعد عنها، يُهجَر. إنها غريبة في وطنها، في مجتمعها، في جسدها. امرأة تحمل سيرة حياة مزدوجة، منفصمة، غامضة، تخرج لتبحث عن هويّتها. تكتب مئة وخمس رسائل لصديقة تفتح قلبها لحزنها ووحدتها. من هذه الرسائل تنطلق الرحلة، وفيها تفرش أحلامها وبحثها ووحدتها. تصرخ غربتها عاليًا. إنها تبحث عن مكان آخر لتضع فيه سريرها؛ سريرها الذي تمتصّ شراشفه عرقَها وكوابيسها وأسرارها وأحلامها وطموحاتها ورغباتها وغربتها. إنها تطوف صحارى قاحلة، قممَ جبال تكسوها الثلوج، أدغالًا شائكة. وفي النهاية البحر. الملجأ. ليس له أرض ثابتة أو قاعدة، أمواجه جارفة. إنه يتذكّر الوجع والنكبة، لكنّ جبروته مدهش، وقوته مُلهمة، وفيه تضع سريرها. وإلى جانبه تُحفر الحفرة. والمشاة يسيرون وكأنهم في موكب جنازة، والغناء الحزين يرافقهم، ويرافقهما-الهويتيْن. "نحن نبحث عن ملجأ. وفي النهاية نصل إلى البحر. الجموع التي قابلتها في طريقي تنضمّ إلى مشوار بحثي. لكنهم يتوقفون ولا يتقدّمون. نحن نذهب إلى البحر، ندخل إلى الماء، وتبلعنا الأمواج. الجموع تختفي وعلى الشاطئ المُقفر لا تبقى سوى آثار عجلات السرير كخطّيْ سكة حديد، على الرمل." امرأة وسرير وجمهور- تتحرك بين الأقطاب. نساء كادحات من أريحا، يأكلن تفاحة بشهوة، ينظرن مباشرة إلى الكاميرا، نظرة مُستفزّة تؤكّد حضورهنّ القويّ وتمرّدهنّ ضدّ الأعراف؛ مقابلهنّ نساء بفساتين سوداء مقيّدات ببعضهن البعض، مُكبّلات، محظورات على الدين والتاريخ؛ وأخريات يندبنَ الماضي والحاضر، امرأة تقصّ شعرها، مصدر تألقها، وتنتحب. بعد ذلك، مُعلقة على السور، مصلوبة. وفي الفضاء الدينيّ، المأزوم والمُركّب، تتحدّى أحيانا الأداء الجندريّ وتضع غطاءً جديدًا. المرأة هي المصلوبة، المرأة هي التي تقصّ شعر رأسها (وليس رأسه) في خطوة قوية، لا تحتاج المرأة لثعبان كي تُصرّ على موقفها. تتحرّك امرأة بين المدينة التي وُلدت فيها وبين المدينة التي تسكن فيها. عكا، مسقط رأسها، منسوجة في بحثها- السور وأزقة المدينة وقاعات الفرسان والبحر وخان العمدان الذي يكافح للحفاظ على هويّته الفلسطينيّة. ومقابلها- يافا، بيتها الحالي، عروس تخرج من البحر وتنسج معها هذيانها. إنها تحلم بالمشاهد، ثم تسجّلها، وفي النهاية تصوّرها. وكصيّاد الأحلام، تقود المُصوّر والممثلين والمشاهد في طريق رؤياها وحياتها، ربما تسعى للاتحاد بجسدها ثانيةً، أو ربما لتفتيت غربتها، وطرد الاغتراب.
رونة سلع، تل أبيب -يافا، أيار 2014
امرأة دون بيت هو أول معرض فرديّ متحفيّ للفنانة والممثلة رائدة أدون.
ביוגרפיה + תערוכות, קטלוגים וספרים
)
)
)
)
)
)
